Arabica en Robusta

De koffieplant behoort tot de familie van ruwbladigen, de Rubiaceae. En daarbinnen weer tot het geslacht van de Coffea, met Coffea Arabica en Coffea Robusta als meest voorkomende soort koffieplant. Van die twee neemt de Arabica zo’n zeventig procent van de wereldwijde productie voor zijn rekening en Robusta circa dertig procent. Het verschil tussen die twee soorten zit ‘m vooral in de smaak en het cafeïnegehalte. Arabica bonen bevatten ongeveer 0,8 % tot 1,8% cafeïne en Robusta bonen ongeveer tot 2,0% tot 2,7 %. Arabica bonen smaken wat milder en er zit ongeveer zeventig procent minder cafeïne in dan in Robusta bonen. Die hebben dan ook een wat steviger smaak. De Coffea Arabica koffieplant is zelfbestuivend, de Robusta koffieplant is afhankelijk van kruisbestuiving.

 

Wortels van de koffieplant

De koffieplant heeft heel veel verschillende soorten wortels, verticaal en horizontaal groeiend. Het totale wortelstelsel kan wel twintig tot vijfentwintig  kilometer lang worden. Hoe het wortelsysteem van de koffieplant eruit ziet, wordt sterk beïnvloed door de bodemgesteldheid. De koffieplant groeit het beste in een vruchtbare, kruimelige humuslaag, goed luchtdoorlatend en met veel mineralen. Vooral het mineraalgehalte is erg belangrijk. Voor een sterk en uitgebreid wortelstelsel heeft de koffieplant een goede toevoer nodig van stikstof, calcium en magnesium. Voordat de koffieplant in de grond wordt gezet, worden de verticale wortels vaak korter geknipt. Zo kunnen de horizontale wortels zich beter ontwikkelen. Dat is gunstig, want deze meer oppervlakkig gelegen wortels kunnen het water en de toegevoegde voedingsstoffen makkelijker opnemen.

Bloei in regentijd

In de regentijd groeit en bloeit de koffieplant, in de droge tijd neemt hij rust. Vandaar zijn voorkeur voor een (sub)tropisch klimaat, met natte en droge periodes. De lange, ovale bladeren van de koffieplant hebben wasachtig laagje en blijven het hele jaar groen.

De bloemknoppen zitten in groepjes van twee tot twintig bij elkaar in de ‘bladoksels’ van de plant (daar waar het blad uit stengel komt). Zo’n dag of tien na een flinke regenval komen de bloemen van de koffieplant uit, met aan elke bloem vijf witte kroonblaadjes. Tegelijkertijd  vormen zich nieuwe bladeren en bloemknoppen aan de koffieplant, die na de volgende regenval op hun beurt weer gaan bloeien.

 

Zaden of bonen?

De vrucht die zes tot acht weken na de bloei van een bloem ontstaat is een steenvrucht. In die steenvrucht zit een pit en daarin weer zaden. Die zaden van de koffieplant zijn de koffiebonen. Eigenlijk is een koffieboon dus geen echte boon. Het is het zaad van een steenvrucht – de vrucht van de koffieplant. Toch noemen we ze bonen, waarschijnlijk gewoon omdat ze daar op lijken. De zaden zijn op zo’n manier gerangschikt in de pit dat ze tegen elkaar aandrukken, waardoor de kenmerkende  ‘bonenvorm’ ontstaat. Jonge koffieplanten bloeien pas na drie jaar voor het eerst. En daarna duurt het nog meestal ongeveer tot twee jaar voordat je echt goed kan koffie oogsten, met een oogst van mooie rode koffiebessen. Voor een kopje espresso uit je espressomachine heb je al gauw zo’n veertig koffiebonen nodig.

 

Coffee belt

Als koffie verbouwd wordt is dat vrijwel altijd in struiken, dat is het makkelijkste bij het verzorgen en oogsten. Ongeveer de helft van de koffieplanten groeit in  Afrika, onder andere uit Oeganda en Ethiopië. Maar ook in Zuid Amerika en Zuidoost Azië doet de koffieplant het goed en vind je veel koffieplantages. Bijvoorbeeld in Brazilië, Colombia en Vietnam. In totaal zijn er ruim zeventig koffieproducerende landen rondom de evenaar, zo tussen de 25ste noorderbreedtegraad en de 30ste zuiderbreedtegraad: de coffee belt.

Daaronder vallen bijvoorbeeld:

• Hawaii
• Mexico
• Puerto Rico
• Costa Rica
• Guatemala
• Columbia
• Brazilië
• Ethiopië
• Kenia
• West Afrika
• Ivoorkust
• Jemen
• Indonesië
• Vietnam

 

Tropische regens

De gebieden in de coffee belt hebben precies de goede temperatuur, hoogteligging en vochtigheidsgraad  voor het verbouwen van de koffieplant. Ook de bodemgesteldheid is prima: een vruchtbare, kruimelige humuslaag, goed luchtdoorlatend en met veel mineralen. De wortels van de koffieplant houden de humuslaag vast, en dat is maar goed ook – anders zouden de enorme tropische regens die in no time wegspoelen.

 

Koffieplant is zuurstofproducent

In een groot deel van de wereld is de koffieplant inmiddels een van de belangrijkste zuurstofbronnen. De koffieplant produceert bijna veertig liter zuurstof per hectare. Dat is ongeveer de helft van de zuurstofproductie in een even groot gebied in het regenwoud.

 

 

Koffie Geschiedenis

Van een wakkere geitenhoeder in Ethiopië in het jaar 800 voor Christus naar je Starbucks latte van vanochtend. Koffie heeft in een paar eeuwen tijd een lange weg afgelegd, van oost naar west.

 

 

 

Levenslustige geiten

De koffie geschiedenis begint zo: er was eens, bijna drieduizend jaar geleden, een Ethiopische geitenhoeder die Kaldi heette. Op een dag viel het hem op dat zijn geiten wel heel enthousiast van koffieplant naar koffieplant sprongen om aan de rode vruchten te knabbelen. Hij besloot zelf ook eens wat te proberen van die vruchten met boonachtige pitten erin. Niet veel later huppelde hij al even happy met zijn geiten mee. Een monnik volgde zijn voorbeeld en nam een handvol mee voor zijn broeders. Die avond waren de monniken wel bijzonder wakker tijdens het gebed. Het geheim van de oppeppende werking van cafeïne was voorgoed onthuld. Tenminste, zo gaat de legende van de koffie geschiedenis…

 

Koffie geschiedenis van religieus naar seculier

Toch duurde het nog een hele tijd voordat de koffiebonen geroosterd, gebrouwen en gedronken zou worden zoals we dat nu doen. Religieuze Arabieren deden dat vanaf ongeveer het jaar 1000 en pas rond 1300 werd koffiedrinken onder seculiere moslims een dagelijkse gewoonte. Vanaf toen ging het hard, samen met de Islam verspreidde koffie zich over Noord-Afrika,  het mediterrane gebied en India. Overal waar moslims waren was er koffie.

 

Koloniale koffie geschiedenis

Eigenlijk wilden de Arabieren het productieproces in eigen handen houden, maar in 1616 lukt het de Nederlanders een levende koffieplant Europa binnen te krijgen. In 1696 was de eerste Europese koffieplantage een feit, op het (toen) koloniale eiland Java. In de koffie geschiedenis een enorm zakelijk succes dat zich al snel uitbreide naar andere nabijgelegen eilanden. De koloniale Nederlanders deelden al gauw koffieplanten uit als bijzondere geschenk aan Europese aristocraten en hofhoudingen.

 

Gepikt

De koffie geschiedenis ontvouwt zich verder als de Franse Zonnekoning (Louis XIV) in 1714 ook een koffieplant kreeg, voor zijn Jardin des Plantes. Een paar jaar later vroeg een Franse officier, die vanuit Madagaskar in Parijs met verlof was, aan Louis of hij een stekje mee naar zijn eiland mocht nemen. Hij zag al een Frans Java voor zich, vol met lucratieve koffieplantages. Het mocht niet, maar de officier klom ’s nachts stiekem over het hek en pikte een stekje. Dat nam hij mee naar Madagaskar. Vijftig jaar later was het plantje uitgegroeid tot 18 miljoen koffiestruiken. Van hieruit vond koffie zijn weg naar Brazilië, dat al gauw enorme hoeveelheden produceerde.

 

Koffie geschiedenis en Verlichting

In de vijftiende eeuw dronken mensen meer bier dan water. Weliswaar lichter bier dan we nu schenken, maar als je er genoeg van dronk toch nogal bedwelmend. Vanaf de 17^e eeuw gingen we steeds meer koffie drinken. Is het toeval dat de Verlichting juist toen begon en we het ene na het andere revolutionaire idee hadden en talloze uitvindingen deden? Misschien is de koffie geschiedenis nauwer verbonden met de geschiedenis van de mensheid dan je gedacht had!

 

Verslavend maar ongevaarlijk

Rond 1800 was koffie dus niet langer een exquise drankje voor de elite, maar een volksdrank voor mensen in de hele wereld. Rastafari en Mormonen zijn de enigen in de koffie geschiedenis die koffie afwijzen, vanwege de verslavende werking van cafeïne. In de rest van de wereld is koffie inmiddels razend populair omdat het zo opwekkend is en bovendien je geheugen en concentratie verbetert. Koffie is weliswaar verslavend als je er teveel van drinkt, maar het is haast onmogelijk een overdosis te nemen (tenzij je bijvoorbeeld dieetpillen slikt die cafeïne bevatten). Het kan zelfs beschermend werken tegen hart- en vaatziekten en migraine tegengaan.  Maar koffie en zwangerschap gaan dan weer niet heel goed samen.

 

Koffiedrinkers

Vandaag de dag zijn wij Nederlanders per hoofd van de bevolking de grootste koffiedrinkers. Daarna volgt Denemarken, IJsland, Noorwegen en Finland. Al deze landen moeten al hun koffie importeren, want er groeit geen koffie. De VS zijn de grootste importeurs van koffie. Amerikanen zijn gek op koffie maar hebben maar een staat in de coffee belt: Hawaii.

Al met al consumeren we in de 21^ste eeuw per dag 300 ton cafeïne. Dat is genoeg om elke wereldbewoner dagelijks van een kopje koffie te voorzien.  Een mooie koffie geschiedenis